Automatisch de juiste studie en behandeling met ACTIN: een nieuwe stap in kankerzorg 

Stel, er zit een patiënt met kanker tegenover u. Kan niet meer genezen, maar hij wil graag alles proberen. U denkt aan een vroegklinische studie en duikt in een waslijst aan in- en exclusiecriteria. Maar wat als het selecteren van een geschikte studie op basis van klinische, tumor- en genomische kenmerken automatisch kan? En stel dat u vervolgens een patiënt ziet met een nieuwe kankerdiagnose. Wat als voor deze patiënt op basis van diezelfde kenmerken automatisch bepaald kan worden welke standaardbehandeling het best past en welke mogelijkheden er bestaan voor behandeling in studieverband? Dit klinkt misschien als iets uit de verre toekomst, maar een dergelijke werkwijze is met ACTIN dichterbij dan u denkt, vertellen internist-oncoloog en hoofdonderzoeker dr. Debbie Robbrecht, verpleegkundig specialist en promovendus Andrea van Puffelen, MSc, promovendus drs. Jesse Wolters (allen werkzaam in het Erasmus MC te Rotterdam) en longarts dr. Joop de Langen (Antoni van Leeuwenhoek te Amsterdam). 

Foto: Andrea van Puffelen, Jesse Wolters, Debbie Robbrecht, Joop de Langen

Door drs. Bianca Hagenaars, wetenschapsjournalist 

De ontwikkeling van het Algorithmic Cancer Treatment Initiative (ACTIN) startte enkele jaren geleden met ACTIN 1.0. Over de aanleiding van dit initiatief zegt Andrea van Puffelen: “Om te bepalen of patiënten met uitgezaaide solide tumoren in aanmerking komen voor klinisch onderzoek, moeten artsen veel factoren en variabelen controleren. En elke studie heeft daarbij weer unieke in- en exclusiecriteria, gemiddeld wel vijftig. In de praktijk wordt dan ook vaak op hoofdlijnen gecheckt of een patiënt geschikt is. Als dit positief uitvalt, worden de overige voorwaarden gecontroleerd. Dit kost veel tijd. Maar oncologiepatiënten hebben deze tijd vaak niet. Van daaruit is het idee ontstaan om patiëntendata in het medisch dossier via een algoritme te koppelen aan klinische studies: ACTIN 1.0.” 

Overzicht van studies 
Het algoritme, ontwikkeld door Hartwig Medical Foundation, wordt gevoed met klinische kenmerken, tumorkarakteristieken en genomische kenmerken (bepaald met whole genome sequencing of een ander breed panel), en met in- en exclusiecriteria van klinische studies. Van Puffelen: “De behandelend oncoloog ontvangt vervolgens een rapport met een overzicht van gevonden mutaties, evenals een overzicht van de mogelijke studies waaraan patiënten deel kunnen nemen. Ook staat aangegeven voor welke studies de patiënt niet in aanmerking komt en waarom dat is. Zo worden patiënten niet belast met een onnodige screening.” ACTIN 1.0 loopt als onderzoeksproject in het Erasmus MC voor alle tumortypen en in het Antoni van Leeuwenhoek voor longkanker. 

Het algoritme, ontwikkeld door Hartwig Medical Foundation, wordt gevoed met klinische kenmerken, tumorkarakteristieken en genomische kenmerken, en met in- en exclusiecriteria van klinische studies.

Accurate studiematching
“Wij hebben in het Antoni van Leeuwenhoek op het gebied van longkanker veel studies lopen, meestal een stuk of dertig, voor verschillende mutaties”, vertelt Joop de Langen. “Bij het bespreken van patiënten in de moleculaire tumorboard hebben we niet altijd al deze studies in ons hoofd zitten. ACTIN biedt daarbij echt een uitkomst. En hierbij wordt niet alleen gekeken op basis van welke mutatie een patiënt in aanmerking komt voor een studie. Ook zaken als de nierfunctie, leverfunctie, de voorbehandeling, wel of geen meetbare ziekte, et cetera, worden meegenomen in het algoritme. We krijgen dus een heel accurate studiematching.” 

Idealiter voor iedere patiënt 
Het algoritme werkt inmiddels heel goed, laten de betrokkenen weten. De Langen: “Een klein deel van de informatie moet nog handmatig ingevoerd worden, maar dat is minimaal. Idealiter komt dit in de toekomst voor iedere patiënt beschikbaar.” 

Om dit mogelijk te maken, is voor de longoncologische studies al een flinke stap gezet. Zo kunnen patiënten met longkanker niet alleen gematcht worden aan studies die lopen in het Erasmus MC of Antoni van Leeuwenhoek, er is ook een koppeling gemaakt tussen ACTIN en het studieplatform longkankeronderzoek.nl. Elk ziekenhuis kan hier longoncologische studies aanmelden, waardoor patiënten via ACTIN gematcht kunnen worden aan de voor hen geschikte studie in Nederland, ongeacht in welk ziekenhuis deze geopend is. Iedere patiënt heeft recht op een ACTIN-rapport voorafgaand aan de eerste of een nieuwe lijn van behandeling. De mogelijkheden van behandeling binnen en buiten studieverband kan de behandelend specialist vervolgens bespreken met de patiënt om de juiste keuze te maken. 

De Langen: “Mijn ideaal is dat het niet uitmaakt bij welk ziekenhuis een patiënt binnenloopt, overal moeten ze dezelfde zorg kunnen krijgen en dus ook toegang tot dezelfde studies.” Robbrecht vult hierbij aan: “Eenzelfde ideaal hebben we voor de standaardbehandeling die patiënten aangeboden krijgen. We willen iedere patiënt de beste standaardzorg kunnen bieden. Om precies die reden zijn we verdergegaan met ACTIN voor gepersonaliseerde behandeling, ook wel ACTIN 2.0 genoemd. Waar ACTIN 1.0 bestond uit het bouwen van het algoritme en het automatiseren van het hele proces, zijn we nu bezig dit algoritme verder te ontwikkelen en uit te breiden voor patiënten met een eerste kankerdiagnose. ACTIN 2.0 richt zich hierbij in eerste instantie op colorectaal carcinoom en niet-kleincellig longcarcinoom.” 

ACTIN 2.0 
Waar het promotietraject van Van Puffelen zich voornamelijk richt op ACTIN 1.0, is de promotie van Jesse Wolters gericht op ACTIN 2.0. Hij zegt: “De centrale vraag achter ACTIN 2.0 is: kunnen we op basis van gegevens en behandeluitkomsten van een groot aantal eerdere patiënten, een uitspraak doen over de behandeluitkomst van een nieuwe patiënt?” Om hier een antwoord op te krijgen, zal een drietal belangrijke stappen gezet moeten worden. Wolters: “De eerste stap betreft het analyseren van de data van eerdere patiënten en het opzetten van een grote database. Welke data hebben we eigenlijk tot onze beschikking? Hiervoor gebruiken we gegevens van de Nederlandse Kankerregistratie, maar ook data uit gerandomiseerde, gecontroleerde studies en gaan we na of we gegevens uit het elektronisch patiëntendossier (EPD) kunnen gebruiken. Dat brengt ons bij stap twee: kunnen we de gegevens van een nieuwe patiënt automatisch uit het EPD halen en vervolgens matchen met onze database? Bij de derde stap willen we op basis van de database bestaande uit eerdere patiënten, nagaan welke karakteristieken relevant zijn om te bepalen welke standaardbehandeling de beste uitkomst geeft voor een specifieke nieuwe patiënt en wat de behandelwinst zou zijn voor deze patiënt met deze behandeling. Vervolgens kunnen de internist-oncoloog en de patiënt samen overwegen of met deze verwachte behandelwinst de behandeling het proberen waard is.” 

Grote uitdagingen 
Op het moment wordt gewerkt aan het opbouwen van het algoritme voor ACTIN 2.0. “Dit benaderen we van twee kanten”, zegt Wolters. “Aan de ene kant onderzoekt Hartwig Medical Foundation welke kenmerken we nodig hebben om onze centrale vraag te beantwoorden. Aan de andere kant ben ik bezig met de vraag hoe we de informatie automatisch uit het EPD kunnen halen. Hierbij focus ik me in eerste instantie op de vrije tekst. Dit moet gepseudonimiseerd worden en vervolgens omgezet worden van tekst die wij als mensen kunnen lezen, naar data die het algoritme kan gebruiken.” 

Deze twee belangrijke punten zijn meteen de twee grootste uitdagingen, voegt Robbrecht toe: “We moeten de privacy van patiënten waarborgen en streven naar een geautomatiseerd systeem met zo min mogelijk handmatige handelingen. Door al vanaf het begin bezig te zijn met efficiëntie en gebruiksvriendelijkheid, willen we ervoor zorgen dat een mogelijke stap naar klinische implementatie in de toekomst zo soepel mogelijk kan verlopen en we niet een heel mooi systeem hebben gebouwd dat vervolgens niemand wil gebruiken.” 

Stip op horizon 
Het zal dan ook nog wel even duren voordat het ACTIN-algoritme zijn weg naar de standaardpraktijk gaat vinden. Het doel is wel ACTIN 2.0 landelijk en voor meer tumortypen uit te rollen. Robbrecht: “Als ACTIN blijkt te functioneren en een adequate uitspraak kan doen over welke behandeling het best past bij de patiënt die we tegenover ons hebben, is dat een heel belangrijke ondersteunende tool in de spreekkamer. Dit kan leiden tot meer gepersonaliseerde en effectievere behandelingen en betere uitkomsten van patiënten met kanker. Dat is onze stip op de horizon.” 

Dit interview is afkomstig van Oncologie.nu.

Meer informatie over ACTIN